Τα τείχη του Ηρακλείου

Τα τείχη της Candia, του βενετσιάνικου Χάνδακα, ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της αμυντικής στρατηγικής και της οχυρωματικής τέχνης της εποχής, οριοθετούν τη παλιά πόλη του Ηρακλείου και αναδεικνύουν τη σπουδαιότητα της πόλης ως διαμετακομιστικού σταθμού και ναύσταθμου της Γαληνότατης Δημοκρατίας του Αδρία στην Ανατολική Μεσόγειο. Τον 15^ο αιώνα η ‘’επανάσταση’’ της πυρίτιδας, ο τουρκικός επεκτατισμός στη Μεσόγειο και η εκτεταμένη ανάπτυξη της πόλης εκτός της παλιάς Αραβοβυζαντινής οχύρωσης ( τμήματα της οποίας σώζονται σε νεότερα κτίσματα στη πορεία των οδών Δουκός Μποφόρ, Δαιδάλου και Χάνδακος) υποχρεώνουν τη Βενετία να αποφασίσει το 1462 τον σχεδιασμό και την κατασκευή νέου οχυρωματικού περιβόλου, κατασκευή που πραγματοποιήθηκε σε διάφορες φάσεις, κράτησε σχεδόν δύο αιώνες και απασχόλησε τους μεγαλύτερους στρατιωτικούς μηχανικούς της εποχής, (Michele Sanmicheli κ.α..)

Ο νέος αμυντικός περίβολος, τριγωνικού σχήματος με τη βάση στη θάλασσα, περιμέτρου 5 περίπου χιλιομέτρων, σχεδιάστηκε με βάση τις αρχές της νέας οχυρωματικής τέχνης του Fronte Bastionato, τουπρομαχωνικού συστήματος που ’απαντούσε’’ στην ‘’εκρηκτική’’ εξέλιξη της τεχνικής του πολέμου με τη χρήση της πυρίτιδας και τα πυροβόλα όπλα. Η νέα ΄΄Οχύρωση με Προμαχώνες’’ περιλαμβάνει εφτά προμαχώνες (από ανατολικά προς δυτικά προμαχώνας Σαμπιονάρα, Βιτούρι, Ιησού, Μαρτινέγκο, Βηθλεέμ, Παντοκράτορα και Αγ. Ανδρέα)που ενώνονται μεταξύ τους με ευθύγραμμα τμήματα (cortine), τους επιπρομαχώνες (cavalieri) πάνω ή κοντά στους προμαχώνες, περιβάλλεται δε από τάφρο και ενισχύεται με πρόσθετα οχυρωματικά έργα πέραν και εκτός της τάφρου (forte di S.Dimitri, κ.α), στα οποία έφθαναν με υπόγειες στοές που ξεκινούσαν από τη τάφρο.

Οι προμαχώνες, συμπαγείς κατασκευές σχήματος κυρίως τριγωνικού (αιχμής βέλους) προωθούνταν έξω από τη κύρια γραμμή άμυνας του περιβόλου προστατεύοντας τα παρακείμενα ευθύγραμμα τμήματα, τους γειτονικούς προμαχώνες και την τάφρο. Στα σημεία ένωσης των προμαχώνων με τα ευθύγραμμα τμήματα του τείχους σχηματιζόταν δύο χαμηλές πλατείες (piazza bassa), με κτιστές κανονιοθυρίδες και ανοίγματα που οδηγούσαν στη πόλη και στην τάφρο. Τα ευθύγραμμα τμήματα (cortine) έφεραν εξωτερικά λίθινη τοιχοποιία με έντονη κλίση προς τη βάση τους (scarpa) και ενισχύθηκαν εσωτερικά με ισχυρή επιχωμάτωση ικανή να σταματήσει τα βλήματα των πυροβόλων όπλων. Πύλες εξασφάλιζαν τη διακίνηση των στρατιωτών, του πληθυσμού και των προϊόντων: από ανατολικά προς δυτικά η πύλη του Αγ. Γεωργίου (πύλη του Μαρουλά ή Λαζαρέτου), πύλη του Ιησού (Καινούργια πόρτα), πύλη του Παντοκράτορα (Χανιόπορτα), εξυπηρετώντας τη σύνδεση της πόλης με την ανατολική, νότια και δυτική ύπαιθρο χώρα. Αντίστοιχα, βοηθητικές και στρατιωτικού χαρακτήρα πύλες: πύλη της Βηθλεέμ (αναστηλωμένη), πύλη του Αγ, Ανδρέα, πύλη Σαμπιονέρα (Μαύρη Άμμος), όλες συνίσταντο κυρίως σε θολωτούς διαδρόμους με παρακείμενους βοηθητικούς χώρους (παραμονής φρουράς, αποθήκης πολεμοφοδίων) ενώ οι εξωτερικές όψεις ορισμένων (που σώζονται) , αποτελούν μνημεία εξαιρετικής αναγεννησιακής βενετσιάνικης αρχιτεκτονικής του 16^ου – 17^ου αιώνα.Παράλληλα, πύλες εξυπηρετούσαν τη σύνδεση της πόλης με τη θάλασσα (πύλη του Δερματά, στο μέσο του θαλάσσιου τείχους), και το λιμάνι με τα Νεώρια (οι Πύλες του Μόλου και των Νεωρίων που δεν σώζονται).

Τέλος, εμβλήματα ευγενών βενετών κοσμούσαν τα τείχη, κυρίως πάνω από τις πύλες και σε orrechioni, συνδέοντας τα συγκεκριμένα τμήματα του φρουρίου με τις ισχυρότερες οικογένειες της Γαληνοτάτης, ενώ το σύμβολο της Βενετίας, η ανάγλυφη αναπαράσταση του φτερωτού λέοντα του Αγ. Μάρκου, προστάτη της Βενετίας διατράνωνε τη δύναμη της Βενετικής θαλασσοκρατορίας και την κυριαρχία της στο νησί.

Τα ενετικά τείχη θεωρούνται ίσης αν όχι και μεγαλύτερης αξίας με αυτά της Μεσαιωνικής Ιπποτικής Ρόδου. Σίγουρα είναι πολύ εκτενέστερα, παρ’ όλο ότι χάσαμε όλο το Βορεινό - παραθαλάσσιο μέτωπο τους, με την διάνοιξη της παραλιακής λεωφόρου. Η μόνη τους διαφορά είναι ότι στα τείχη της Ρόδου βλέπουμε την μετάβαση προς το προμαχωνικό σύστημα, μια και δημιουργούνται τους δύο προηγούμενους αιώνες (14ο και 15ο). Έχουμε όμως για κοινό σημείο, ότι η οχύρωση της Ρόδου ανακατασκευάστηκε μετά τον σεισμό και την πολιορκία των Τούρκων στα 1480, όταν δηλαδή κτίζονται τα τείχη του Χάνδακα, από τον Μεγάλο Μάγιστρο Pierre d’ Aubusson. Από την άλλη πλευρά οι Ενετικές οχυρώσεις της Κέρκυρας 17ος και 18ος είναι αυτές που μας δείχνουν την εξέλιξη των οχυρωματικών γνώσεων, μέσα από την εμπειρία πλέον του μεγάλου Γάλλου αρχιτέκτονα Vauban και ιδιαίτερα του μαθητή του Savorgnan. Στον Χάνδακα εργάσθηκε ο Savorgnan στην περίοδο της επισκευής πριν την Τουρκική πολιορκία (1648 - 1669), αλλά η δουλειά του είναι ορατή μόνο στον προμαχώνα Martinengoκαι στο forte di San Dimitrii, όπου το Καπετανάκειο Γυμνάσιο, αν ποτέ ελευθερωθεί. Αλλιώς η δουλειά του παραπάνω δημιουργού είναι περισσότερο ορατή στην Κέρκυρα αλλά και στο οχυρωματικό σύνολο του Παλαμηδίου στο Ναύπλιο. Για τον λάτρη της οχυρωματικής τέχνης η Ελλάδα έχει συγκεντρωμένα τόσα και τέτοια μνημεία που κάνουν τους ειδικούς να θαυμάζουν, τόσα όσα δεν έχει σε ανάλογη ποικιλία καμιά Δυτικοευρωπαική χώρα.

Map