Γόρτυνα

του δρόμου Ηρακλείου προς την Φαιστό. Ανασκαφές από την Ιταλική αρχαιολογική σχολή και από Έλληνες αρχαιολόγους από τα τέλη του 19ου αιώνα. Πρόκειται για την πρώτη ιστορικά ανασκαφή,( 1896 Fred Halbher, Ιωσήφ Χατζιδάκης βρίσκουν και καταγράφουν το κείμενο της μεγάλης επιγραφής των Νόμων). Η Γόρτυνα υπήρξε μια από τις πιο ισχυρές πόλεις-κράτους της δωρικής Κρήτης. Στην κλασσική και ελληνιστική εποχή η πόλη γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη και έγινε αντίπαλος της Κνωσού. Όταν οι Ρωμαίοι κατέκτησαν το νησί, εδώ ίδρυσαν την πρωτεύουσα της επαρχίας της Κρήτης και της Κυρηναϊκής (Λιβύη), επί Αυγούστου, ενώ από του Μεγάλου Κωνσταντίνου και εξής πρωτεύουσα μόνον της Κρήτης. Η πόλη καταστράφηκε από τους σεισμούς του 7ου και 8ου αιώνα, βαθμιαία δε εγκαταλείφθηκε ενώ οι Άραβες στα 824 βρήκαν μόνον την Ακρόπολη ακόμη κατοικημένη, δεν μπήκαν δε καν στον κόπο να επιτεθούν μια και δεν ενοχλούσε την πορεία τους προς το Ηράκλειο. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως πολλά κτήρια, που αναπτύσσονται σε μια τεράστια έκταση και ανήκουν σε διάφορες περιόδους (περίπου 10 Χ 6 χλμ). Στον οργανωμένο (επισκέψιμο) χώρο τα κύρια ευρήματα είναι ‘’Η Μεγάλη Επιγραφή”, ένα από τα πρώτα νομοθετικά κείμενα του αστικού δίκαιου που συνέταξε ο άνθρωπος , χρονολογείται περίπου αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. (η λάξευση του κειμένου στην πέτρα), η σύνταξη όμως του περιεχομένου κατά τους νομομαθείς, ανεβαίνει 3 - 5 γενιές πριν, δηλαδή 650 -570 π.χ., σίγουρα πριν τον Λυκούργο, ενσωματωμένη στο Ωδείο που ανήκε στην ρωμαϊκή πόλη ( κτίσμα της εποχής του Τραϊανού ) και η Βασιλική του Αγίου Τίτου (6-7 αιώνας μ.Χ.) από τα πρώτα ανασκαμμένα χριστιανικά οικοδομήματα του νησιού αφιερωμένο κατά την πρώτη παράδοση στον πρώτο επίσκοπο Κρήτης.

Η έρευνα της L. Banti, μετά το 1950 προχώρησε στον χώρο του Πραιτωρείου, το ναό του Απόλλωνα και το μικρό θέατρο Βόρεια του ναού, όπως και στο ναό των Αιγυπτίων θεοτήτων, απ’ όπου και το γνωστότερο των μαρμάρινων συμπλεγμάτων: Σάραπις - Άδης, Ίσιδα - Περσεφόνη και στην μέση ο τρικέφαλος Κέρβερος, στο αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. Η ίδια ερευνήτρια θα αποκαλύψει από την μία και την άλλη πλευρά του δρόμου Βόρειας εισόδου του χωριού Μητρόπολη την μεγάλη πεντάκλιτη Βασιλική, κτίσμα των χρόνων του Ιουστινιανού, με ενδιαφέροντα ψηφιδωτά δάπεδα, αργότερα δε Βόρεια της Βασιλικής Μητροπόλεως, αποκαλύφθηκε μεγάλο περίκεντρο παλαιοχριστιανικό οικοδόμημα (Οκτάγωνο), που φέρει στο δάπεδο τάφο. Γνωρίζουμε ότι κτήρια τέτοιου τύπου ανεγείρονται πάνω σε τάφους αγίων. Το συγκεκριμένο φέρει στοιχεία που δείχνουν ότι το αρχικό κτίσμα ίσως της εποχής του Μεγάλου Κωνσταντίνου, μετασκευάστηκε και πήρε την σωζόμενη μορφή επί Θεοδοσίου Μικρού (αρχές 5ου αιώνα). Όλα τα παραπάνω συνηγορούν να πιστεύουμε ότι αυτός ο τελευταίος είναι ο ναός του Αγ. Τίτου και δίπλα η Βασιλική ο κατοπινός Καθεδρικός της πρωτεύουσας. Ο άλλος ναός λοιπόν δίπλα στο Ωδείο είναι ο κατά παράδοση ναός της Παναγίας Κεράς, που ανασκευάσθηκε μετά την αναχώρηση των Αράβων 10ς αιώνας και εγκαταλείφθηκε μερικούς αιώνες αργότερα βλέπε σημερινή λατρεία στο ΒΑ παραβήμα - Πρόθεση. Υπόλοιπα παλαιοχριστιανικά κτίσματα είναι μια τρίτη Βασιλική του 6ου αιώνα πάνω στην Ακρόπολη και τέλος ένα τρίκογχο Νότια της μεγάλης πεντάκλιτης Βασιλικής και ένα τετράκογχο δυτικά του χωριού Μητρόπολη. Στο ίδιο πρόγραμμα πρέπει να εντάσσεται και η Βασιλική στο κέντρο του χωριού των Αγίων Δέκα, κτισμένη στην σπίνα - σφενδόνη του Ρωμαϊκού Ιπποδρόμου, τον 5ο αιώνα και θα ανασκευαστεί κατά τον 10ο αιώνα είναι δε μαζί με τον Άγιο Μύρωνα οι μόνες παλαιοχριστιανικές Βασιλικές με αδιάκοπη θρησκευτική λειτουργία επί 1600 χρόνια. Οι ανασκαφές μετά το 1974 των Ιταλών αποκάλυψαν το κτίριο των Ρωμαϊκών Θερμών, ανατολικά του Πραιτορίου, στην συνέχεια το ναό των Αυτοκρατορικών θεοτήτων και της Ρώμης και το μικρής χωρητικότητας θέατρο ΝΔ του ναού του Απόλλωνα. Στην ΝΑ γωνία του ναού των Αυτοκρατορικών Θεοτήτων (Αύγουστος, Καίσαρας, οι σύζυγοι τους κλπ) αποκαλύφθηκε μικρός ναΐσκος, με μαρμάρινες υδρορροές οροφής σε μορφή κροκοδείλου, πράγμα που αποδεικνύει ότι ήταν μικρός ναός αφιερωμένος στον Αιγύπτιο θεό Sobeck. Πάντα προς την ίδια κατεύθυνση και μετά το μικρό ναΐσκο, αποκαλύφθηκε βωμός με επιγραφή “τω αγνώστω θεώ”. Γνωρίζουμε ότι τέτοιοι βωμοί δεν ήσαν μακριά από Εβραϊκές Συναγωγές και αν συνεχίσουν οι έρευνες με ένα τέτοιο εύρημα ίσως βρισκόμαστε στην αρχαιότερη Εβραϊκή Συναγωγή σε ελληνικό έδαφος μια και αυτές της Δήλου και της Κω είναι του 1ου αιώνα π.Χ. Αλλά ο συγκεκριμένος βωμός είναι άκρως συγκινητικός, μια και εδώ πιθανόν ο Απόστολος Παύλος κήρυξε τον Χριστιανισμό πρώτη φορά στο νησί κατά την 15νθήμερη παραμονή του στους Καλούς Λιμένες και το γνωρίζουμε από την πρακτική του στην Αθήνα, ότι αυτούς τους χώρους συνήθως διάλεγε (έξω από τις Συναγωγές, γιατί κήρυσσε προς Εθνικούς, όχι μακριά όμως από τον Εβραϊκό χώρο λατρείας, μια και από εκεί ξεκινάει ο Χριστιανισμός και αν υπάρχει βωμός “Αγνώστου Θεού”, συνήθως δίπλα στις συναγωγές κατά την Ρωμαϊκή περίοδο, μια και μιλάει για μια νέα θρησκεία). Δυστυχώς όλα τα παραπάνω κτίσματα δεν είναι προσιτά στους επισκέπτες και για να ανοίξουν χρειάζεται ειδική άδεια από ΚΓ Εφορία.Οι έρευνες των Ελλήνων στις μέρες μας επικεντρώνονται στην αποκάλυψη του μεγάλου Θεάτρου Δυτικά του ρωμαϊκού Ωδείου και του πλατάνου που φύτεψε ο Halbher και ίσως να συνεχισθούν στον χώρο της Ακρόπολης, όπου ήδη έχουν γίνει καθαρισμοί. Τα αντικείμενα που βρέθηκαν είναι κυρίως αγάλματα της ρωμαϊκής εποχής, εκπληκτικής τέχνης, που εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο Ηρακλείου, αλλά και σε μικρή ανοικτή εκθεσιακή ενότητα δίπλα στο κυλικείο και στις τουαλέτες.

Map